عبدالسلام بن رغبان حمصیابومحمد عبدالسلام بن رغبان حمصی (۱۶۱ - ۲۳۵ق)، مشهور به دیک الجن، از شاعران بزرگ شیعه مذهب قرن سوم هجری قمری در شام بود. وی اشعار بسیاری در مدح امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و در رثای امام حسین (علیه‌السّلام) سروده است. ۱ - معرفی اجمالیابومحمد عبدالسلام بن رغبان بن عبدالسلام حمصی کلبی، مشهور به دیک الجن، از شاعران بزرگ شام و شیعه مذهب بود. او را به خاطر داشتن چشمانی سبز رنگ، دیک الجن نامیدند. جدش تمیم اهل موته، از توابع حماة بود که به دست حبیب بن مسلمه مسلمان شد. گرچه بنابر قولی، دیک الجن را از موالی بنی تمیم هم گفته‌اند. خاندانش در سلمیه، از نواحی حمص می‌زیستند و او به سال ۱۶۱ق در همین‌جا زاده شد، اما بعدها در شهر حمص اقامت گزید و با زنی مسیحی به نام ورد از اهالی حمص که به او علاقمند گشته و خود به اسلام خوانده بود، وصلت کرد. زمانی زندگی سخت بر او تنگ شد، لذا به ناچار به موطن اصلی خود سلمیه بازگشت و نزد احمد بن علی هاشمی (شاید از بستگان یا دوستانش بود) مدت زیادی ماند، ولی در اثر کینه‌توزی و بدگویی پسر عمویش پیش برادران و خویشان عبدالسلام که از هجای او آزرده بود، ناگزیر به کوچ دوباره به حمص شد. ۲ - اساتیدبا این‌که ابومحمد هیچ‌گاه سفری به خارج از شام نداشت، ولی احتمالا نزد اساتیدی به فراگیری ادبیات عرب پرداخته است. شاعر بزرگ شیعه، دعبل خزاعی از کسانی است که عبدالسلام از وی بهره برده است. محمد بن حفص صفار شاعر، علی بن حسن طرسوسی و ابوعثمان سعید بن زید بن خالد شاعر حمصی که از موالی بنی هاشم است، از دیک الجن اشعاری را روایت نموده‌اند. عبدالله بن محمد بن عبدالملک زبیدی می‌گوید: نزد دیک الجن بودم که ابوتمام حبیب بن اوس طایی در اوان جوانی پیش او آمد. عبدالسلام حمصی قطعه‌ای از اشعارش را از زیر سجاده خود به ابوتمام داد تا هم بهره ببرد و هم با فروش آن کسب درآمد کند. ابونواس شاعر مشهور این دوره هم در سفری که به مصر داشت، در حمص به دیدار وی رفته است. ۳ - ویژگی‌های شخصیدیک الجن شاعری نیکوسرا، خوش آواز، طنبورنوازی توانا و در عین‌حال فردی کم حیا و گستاخ توصیف شده است. گویند: زمانی به دمشق رفته و احمد بن محمد بن مدبّر حاکم وقت آنجا را ستوده و صله دریافت کرده است. دیک الجن را به گزاف از شاعران دولت عباسی شمرده‌اند، چرا که به خاطر عقیده‌ای که داشت نه‌تنها به دیدار خلیفگان نرفت و به مدح آنان نپرداخت، که بنا به داده‌های برخی منابع، در ملاقاتی که با هارون الرشید (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ق) داشت، به خلیفه ثابت کرد که مستحق خلافت نیست. ۴ - اشعارعبدالسلام اشعار بسیاری در مدح امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و در رثای امام حسین (علیه‌السّلام) سروده است. او دیوان شعری دارد که ابوالحسن علی بن محمد عدوی شمشاطی (زنده در ۳۷۷ق) آن را گرد آورده بود. دیک الجن سرانجام در سال ۲۳۵ یا ۲۳۶ق در حمص درگذشت. [۱۹]
جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۰۲.
[۲۴]
بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۷۷.
[۲۵]
سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۴.
[۳۰]
شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۵۶۸.
۵ - پانویس۶ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۴۵، برگرفته از مقاله «عبدالسلام حمصی». رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 235 (قمری) | درگذشتگان سال 236 (قمری) | شاعران اهل بیت سده سوم (قمری) | شاعران شیعه قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 3 (قمری)
|